User:Cerveraytopete/sandbox
Britaniar imperioaren historia 1607-1777[edit]
to
Lehenengo imperioa[edit]
Britaniar kolonizazioaren baseak HenryVII, HenryVIII, Isabel eta Jacobo I reinatuetan jarri ziren
Henry VII na eta Henrry VIII na itzasgintza sustatu zuten, bata azpiegitura portuario merkataritza sustatuz etaJoan Caboto contratatuz asiako bide bat lortzeko,1497an Ternua deskubritu zuen, bestea, Henry VIII Royal navy berritu zuen itzazontzi handiak eta modernoak eraikiz Isabel I
1585 FilipeII Ingalaterrako Isabel I ari guerra deklaratzen dio, Isabel Francis Drake eta Jhon Hawkins moduko itsaslapurren aktibitateak baimentzen zitueen eta gainera laguntza ematen zien Herbereko protestantei, hauek espanarekin gerran zeuden. Felipe II garaitezin armata antolatu zuen Ingalaterra konkistatzeko 1588ean, baina armata porrot egin zuen eta ondorioz Ingalaterra biziraun zuen.
1583 an Humprey Gilbert ternua birklamatu zuen koroarako eta 1587 an sir Walther Raleigh lehenengo kolonia sortu zuen Roanoke izeneko irla Virginiako kostaldean, Virginia deitu zioten erreginaren omenez Erregin birjina deitzen ziotelakoan, koloni hau porrot egin zuen eta biztanleak desagertu ziren.
1603 Escociako Jacobo VI Ingalaterrako Jacobo I bihurtu zen , momentu onetik aurrera batasun dinastiko bat sortu zen, hau da, bi erresumak monarka bat partekatzen zuten baina instituziok banandutak zeuden.
1604 ean pakea egin zuen Espanarekin eta hondorioz ingelesek azpiegitura koloniala antolatzen zentratu ziren.
Amerika afrika eta eklabuak[edit]
Probetxu gehien ematen zituzten koloniak karibekoak ziren, St. Kitts (1624), Barbados (1627) eta Nevis (1628) arrakastarekin kolonizatu ziren, Karibeko kolonia hauetan azukre plantazioak sortu zituzten, hustiaketa hau esklaubu lananaren mende zegoen baita Herberekomerkataritza-hontzietan, hau konpontzeko 1651 Parlamentua Kolonietako merkataritzaren monopolioa ingelesek izango zutela agindu zuen, hau Herbereekin desadostasuna sortu zuen eta tarteka Gatazka Armatuetan murgildu ziren, hauek Anglo-neerlandar gerrak izan ziren.
Amerikakan lehen iraunkor kolonia Jamestown 1607 sortu zen, lehenego colonia hauek Konpania privatuak kudeatzen zituzten, adibidez Jamestown Virgina Company kudeatzen zuen, Bermuda Somers Isles Company kudeatzen zuen.1624 ean Virginia Koroari itzuli zitzaion eta Virginiako kolonian bihurtu zen. 1620 erlijio pertzekuzioak atzera uzteko nahian puritano talde bat Plymouth sortu zuten metropolian erlijo talde asko pertzekuzio jasatzen ari ziren,
Katolikoak Maryland sortu zuten, Rhode Island trinitatea autortzen zutenekin tolerantea zen, Conecticut calbinistak sortu zuten. 1664 Bigarren Anglo-neerlandar guerra ondoren New Amsterdam New Yorken bihurtu zen. 1681 Pennsylvania zortu zen.
1670 Hudson's Bay Company Carlos II atik larruazalaen salerosketaren monopolioa eman zion, hau Canada-ko frantziarrekin tirabirak sortu zituen. Triangeluarmerkataritza Bi urte geroago Royal Africa Company esklabuen salerosketaren monopolioa lortu zuen, esklabuen fluxua mantentzeko Afrikako kostaldean gotorlekuak eta faktoria komertzialak eraiki zituzten. Bristol eta Liverpol go merkatariek dirutza handia lortu zuten Triangeluar merkatritza gatik. Britaniarrek esclubtzaren abolizioa arte 1807 an 3,5 milioi beltz eraman zituzten ameriketetara esklabu gisa. East india company ikurrina1660 aldera
Neerlandarrekin lehia Asian[edit]
Ingalaterra eta Holanda Ekialdean interesak zituzten, espeziak eta textilak zirela eta, 1600 ingelesek East India Compay sortu zute,
1602 Holandarrek Dutch East India Company sortu zuten. Anglo-neerlandar geretan apurka apurka Holandarrek texilen monopolioa eta lurraldea galdu zuten,Ingelesek India eta textilak kontrolatzen zuten. 1720 an Ingelesen konpania Neerlandar kompania ganditu zuen ekonomikoki.
Gatazka globalak Frantziarekin[edit]
Konpaniako ofizial bat 1700 an Espanako CarlosII oinorderik gabe hil zen,bere testamenduan Anjouko Filiperi utzio zion koroa,britaniarrek frantzia eta espania bateratzea ez zuten nahi, ondorioz 1701 Germaniako Erromatar Inperio Santua arekin Portugalekin eta Holandarekin gerra deklaratu zieten espania eta frantziari, gerrate hau 13 hurte iraun zuen, eta ondorioz ingalaterra frantziatik ternua eta acadio lortu zuen, espaniatik Menorca eta Gibraltar, azkenengo hau oso estrategikoa zen mediteraneoko sarbidea controlatzen zuelako.
18 mendetik erdialera Britaniarrek eta frantziarrek indian nagusitasuna lortzeko borrokatzen zuten.1757 an Plassey ko batailan britaniarrekBengalako nawab a eta bere aliatu frantziarrak garaitu zituzten, Britaniarek Bengala eta indiar subkontinentearen nagusitasuna lortu zuen, ondorengo urteetan Konpaniaren armata privatua eta diplomaziari esker Konpania asko zabaldu zen
13 kolonien galkuntza[edit]
Britaniarrek York Town rendizioa 1760 eta 1770 artean kolonietako britaniarren eta metropoliko britaniarren erlazioa tinkatu zen.
Metropolikoek kolonoek gobernatu eta zegatzen saiatu ziren kolonoen baimena ez izan ezik.
1775 amerikako independentzia guerra asi zen, urte bat geroago amerikarrek independentzia aldarrikatu zuten.
1781 britaniarrek York town batailan garaituak izan ziren Kontinental eta frantziar armata batik, azkenengo hauek 1778 sartu ziren gerran.
York town ondoren 1783 an Parisko ituna sinatu zen. Onetan bretaña hamairu koloniak Florida eta menorca galtzen ditu.
Ondorioz britaniar amerikako portzio andi hau galdu ondoren, beraien atentzoa ekialdean zentratu zuten.
