Talk:Samthang

Page contents not supported in other languages.
From Wikipedia, the free encyclopedia

Samthang History, C.Lalmuansanga[edit]

Samthang khaw hming hian chanchin thui tak a nei a. Tuna a khaw awm mek la upat loh aiin a khua leh a hming hrim hrim lo pian chhuah dan sawi dawn chuan Mizo history thui tak sawi tel a ngaih thin avangin Samthang khua hian Mizo history-ah hmun pawimawh tak a luah a ni. He thu ziak hian chanchin hlui (History) lam a hawi dawn avangin tuna Samthang khaw thleng nawm dan te, a khaw dai maia Zopui phul(Samthang Nature Park) phul mawi tak, ram ngaw dur khup leh dil mawi takin a hual vel dan te; Samthang ram zo zikhlum, Sawhthing leh samtawk tui danglam bik em emin Zoram khawvel chawhmeh bazar titi a luah dan leh hmun danga awm ve meuh lo, Samthang kangvar zo ankha khak tui ziate chu kan sawi zui thui lo ang a. Samthang chu eng nge tih leh Samthang khaw ram chhunga lo awm hmasa khaw pali chanchin leh Samthang khaw lo pian dan chanchin tawi te tein kan sawi dawn a ni. SAMTHANG CHU ENG NGE?: Samthang tih thumal hi a upa tawh hle niin a lang. Zopui khuaa thlanrawn a rawt hnu khan Lallula chuan, Thlanrawn pawi-ho thinrim chu inpunkhawmin an rawn thawk tha leh ang a, a khua leh tuiten an tuar nasa lutuk ang tih hlauin thlang a tlak san ta kha a ni a. Chuta an thlangtla ta chuan an Zopui hmun chu an ngai em em mai a, hetiang hian hla an phuah a; “Kan Zopui hmun ngai ing e; A lang tlangah chuan i, Zokhawpui. Thlanrawn zuapa an tahna; Lallianvungpa SAMTHANG hming dai lo. Zingtian bawhar pau lo e; A sakhming khuavelah thang rawh se.” tiin.

Samthang tih thumal lanna hmasa ber chu he hla hi a ni awm e. Chutichuan Lallula’n Zopui khuaa Thlanrawn-ho a sam hmingthang tak vanga Samthang tih tawngkam hi lo chhuak ta a ni. Hun a lo kal zel a, kum tam tak a liam hnuah Lallula tu chuan pathumna Lalbika lalna tura a pa Kairuma’n Zopui hmun hnaivai taka khua a sahsak khan an pu Lallula Thlanrawn rawt hriatreng nan chu khaw hmingah chuan Samthang tih an sa ta a ni. ZOPUI KHUA: He khua hi hriat theih chinah chuan Samthang ram chhunga khaw awm hmasa ber a ni awm e. Selesih Sangsarih khuaa lal pasarih zinga hotu chan chang ber nia sawi Rohnaa’n 1750 vel khan a fapa Lallula tlang hrang chan nana a khaw sahsak a ni a, kum 1761 vel tleng an awm nia ngaih a ni. Zopui khuaa an awm lai hian in 500 vel lai an tling hman nia sawi a ni. He khuaa an awm lai hian chhaka Thlanrawn-ho chu an rawn inlulingin chhiahte an rawn khawn thin a. An thil neih tha tha bakah an sialte thlenga kawi sakin, an thu hnial an awm phei chuan an sat mai thin a ni awm e. An hlaah pawh- I lal lua e Phunthanga, Khua tinah chhiah io lawr e; Sat mai zela aw e. tiin. Lallula chuan chuti taka Thlanrawn-ho rawn inluling chu ngaithei lovin tih dan a ngaihtuah ta a. Ruahmanna felfai tak nen a tam thei ang ber a khuaah chuan chhiah phur tura chah thlain; in tinin anmahni mikhual theuh an hrai rui sauh sauh a, zanah chuan a rawt ta chiam mai a. Pasaltha pakhat tlan chhuak bak chu an mang vek a ni awm e. He inrawtna hi a hmingthangin pipute huna inrawtna nasa bera ngaih a ni. Thlanrawn-ho a rawt hnu chuan Lallula chu Zopui khuaah rei awm lovin thlang a tla ta a ni. Lallula Zopui khaw hluiah hian an sulhnu ni awma lang lung rem te, ‘Lallula tuikhur’ te leh ‘Lallula ar khuang ngaihthlakna tlang’ tih pawh tun thlengin a la awm a ni. KHAWTE KHUA: He khua hi Ramkhek muala awm a ni a. A khaw hming tak hi hriat ni lo mahse a awmna ram hi KHAWTE HMUN tih a nih avangin Khawte khua tiin ka dah tawp mai a ni. Khawte khua hi tu din leh khawi atanga din nge ni a, eng huna din nge tih hriat a har hle. Mahse, a awm hunlai tichiangtu tak pakhat awm erawh chu, he hmuna KUMPINU LUNG awm hi a ni. Ram ni tla seng lova roreltu an tih hial thin, England lalnu Qween Victoria chu ni 22 January, 1891-ah a thi a. A ram awp chin khua zawng zawngte chu lalnu hriatrengna lung phun tura hriattir an ni. Superintendent of Lushai Hills (1906-1911), H.W.C. Cole, I.A.S khan Lushai hills khaw tina lalnu Qween Victoria hriatrengna lung phun tura hriattirna hi a ti chhuak a. Khawte khuaah pawh Kumpinu lung hi an phun ve ngei avangin khang hunlai khan a khua hi an luah ngei tih a rin theih. A hma lamah eng chen nge an lo awm tawh tih leh a hnu lamah eng chen nge an awm zui tih erawh hriat a har tawh hle. An sulhnu pawh tun thleng hian hmuh theihin a la awm. Khawte khua hi in engzat nge tih leh mihring eng ang nge cheng tih hriat theih a ni lova. Kan nu leh pate’n Kahhmun khua nen an sawi zawm fo avangin eng emaw hun lai khan Kahhmun khua hi an fin chho ta mai pawh a ni thei. Eng pawh chu nise he khuaa Kumpinu lung an lo phun hian a awm hunlai awm chu min hrilh thei a, sorkar thu leh hla pawh hre vein sorkar pawhin a hriat khua a ni ngei ang tih a rin theih. KAHHMUN KHUA: Kum 1882 vel khan Tiau lui chhak mai, tuna Satawm ram chungah hian Tlaisun mi Sawihniara’n khua a nei a. A khaw hming chu ‘Kahhmun’ a ni. He khuaah hian rei tak awm lovin thlang a tla a, Tiau ral thlang lamah Iva phai atanga hmar thlang lam hla vak lo, Vanapa-te pawh sai ram chhuaka an lo ramvah thinna Tuilehluang bul maiah khua a din leh a, chu a khaw din thar chuan, ‘Kahhmun’ hming a pu leh a. Kahhmun khua chu khaw lian lo tak niin an din tirh phei chuan in sawm (10) vel chauh awmin mihring pawh sawmli (40) vel chauh an awm niin sawi a ni. Chutih lai chuan Chawnbika, Mizo hnahthlak zinga lal ropui leh lian bera sawi hial chuan ‘Falam mual ruk’ atangin Tuichang lui chhak lama lal zawng zawngte hnenah kum thum danah chhiah atan sial pakhat a la thin a. Chu mai chu a ni lova, a chhiah lakna huam chin chhunga khaw thar sat tur reng reng pawhin Chawnbika hnenah hian khaw man pein khaw din phalna an la hmasa ziah thin a ni. Kahhmun khua pawh hi Chonbika hnena phalna la thlapa din tur anih laiin Kahhmun lal Sawihniara chuan, Chonbika vuavang hnai tak anih vangin phalna la hmasa lovin khua a lo zuk sat ta mai a. Chutichuan, Chhunchung khaw rammu hovin Chonbika phalna lova khaw thar din an awm thu an hriatin run an duh a, Chonbika hnenah chu khua chu run an dil a. Chawnbika chuan chutianga a chhiah ram chhunga a phalna la hmasa lova khaw lo din an awm chu a ngaithei lo riau a, “In duh phawt chuan lo zuk run darh vek rawh u” a lo ti a ni awm e. Chonbika phalna la thlapin Chhunchung khaw-ho chuan Kahhmun khua chu an run ta a. He inrun hi Mizo history-ah chuan inrunna rapthlak pawl tak nia sawi a ni. Mi eng emaw zat thatin salah eng emaw zat an hruai ve bawk a. An inrun chanchin hi ngaihnawm tak a awm a, mahse tun tumah chuan kan sawi hman lo ang. Chonbika’n Chhunchung- hoin an run khua chu a laina hnai tak Sawihniara a ni tih a hriatin Chhunchung-ho hnenah chuan an mi man zawng zawngte chu chhuah turin a ti leh a, an chhuah leh ta vek a. Sawihniara chuan Chonbika hnenah a khua an run tak hmunah chuan khaw din leh a dil a, Chonbika chuan phalsakin an awm leh ta a. He hmuna an awm hi Khawte khua-in an fin nge ni in pawh kum 1931, Kahhmun khaw darh vel thleng kha chuan awm nual tawhin in 30/40 vel lai an tling awm e. He khua thiah anih khan tuna Samthang khuaah hian a then lutin a lut lo pawh chu khaw hrang hrangah an darhsarh zo ta a ni. SAMTHANG HMASA: Kan sawi tawh angin Mizo chanchin ziaktu thenkhatin Lal thlahtu bul tia an sawi hial Lallula, Selesih sangsarih atanga Zopui khuaa a han lal a, Thlanrawn-ho a rawt chiam hnu khan thlang a tla ta a. Tunhmaa East Pakistan ram tih thin, tuna Bangladesh ram ni ta khu thleng thlain Zopui khua bawk a zuk din leh a. Chu chu Lallula thlangtlain khua a din thlan ber a ni a, chu Zopui khua chu tun thleng hian a la awm. Zopui khua atang chuan chhak rawn nawr chho lehin Hreichuk khuaah Lallula chu a thi ta a. Lallula thih hnu hian a fa tlum ber Vuttaia pawhin khua tam tak siamin chhak an rawn nawr chho leh a. Kum 1878 khan Rullam khuaah Vuttaia pawh chu a thi ve leh a. Vuttaia fapa 4-na Kairuma pawh chuan chhak a rawn nawr chhunzawm ve zel a, British-in Mizoram awp tura thapui an thawh hunlai vel kha a vanglai niin British-ho lakah pawh khan lal tlawm har ber zinga sawi a ni. Kum 1895 December thla a rawn her chhuak a. British sipai leh thuneitute chu ral relin mutmu pawh tuah hleithei lovin an buai hle mai. Chuta ralpui phiara an phiar chu Kairuma, Tlaikuang lal a ni. An rel lawk anga Tlaikuang chu hual beta hnehlak tumin North Lushai Hills awptu Porteous chu Captain Lock leh a sipai 100 rual nen Aizawl lam atangin Tlaikuang lam an pan mup mup mai a. Chutihlai vek chuan Burma ram lam atangin Mr. Tuck leh a sipai eng emaw zat an rawn thawk thla a. Lunglei lam atangin Major Shakespear-a(Tarmita) leh a sipai 150 zet mai chu kum 1895 Krismas ni taka Tlaikuang khua thleng hman turin an kal ve mek bawk a. Hemi tum hian Kairuma leh British sorkar aiawhte chu inkap lovin tawngka-in an inbia a, inremna an siam thei hlauh mai a, an inthathen ta a ni. Mahse an inremna ang chu Tlaikuang lal Kairuma chuan a pek leh tak loh avangin kum 1896 thal lai chuan Tlaikuang khua chu British ho chuan an hal ta vek mai a. Khua hal anih takah chuan a khaw mipuite chu hmun hrang hrangah an kal darh ta hlawm a. Chutichuan, Chawr-a awmte chu Tlaikuanga awm chhungkaw thenkhat nen khaw chhak lamah khua siam a lal turin Kairuma chuan a fapa Lalbika chu a ti a. Chuta an khaw thar sah chu Samthang an ti a. Chu chu khaw hming atana SAMTHANG tih hman hmsak ber a ni a, Lalbika lalna hmasa ber a ni bawk. He Samthang-ah hian sumdawng hausa lar hmasa Pu Pachhunga (P&SONS tia kan hriat lar) te, a unaupa Butpawla (Champhai Zotlang khaw dintu) te leh Mizo zinga dam rei bera sawi Pu Mangluaiate (Kum 135 dam nia sawi) kha an lo chengho nghe nghe a ni. He Samthang erawh hi chu tunah chuan awm tawh lovin a khaw hmun hlui chuan Samthang tlang tih hming erawh chu a la pu zui a ni. An sulhnu pawh eng emaw zat hmuh tur a la awm. Chu Samthang hmasa hmunah chuan kum 6 vel awmin kum 1903 khan Khawbung-ah an kai leh a, tun thleng hian Khawbung khua chu mei mit lovin a la ding ta reng a ni. SAMTHANG KHUA: Chutichuan, Lallula’n Zopui a chhuahsan atanga kum 150 zet a liam hnuah a thlah chhuan thumna Lalbika Sailo, Khawbung lal chuan a fapa Sapchhawna chu an pu Lallula Zopui hmun atanga mel khat leh a chanve leka hlaah tlang hran changa lal turin kum 1929 khan khua a sah sak leh a. Chu khua chu a hmingah Samthang Zopui an sa a. Samthang khaw hming phuah chhan hi Lallula’n Thlanrawn ho a lo rawt a, a lo sam chiamna hmun hmingthang tak a nih avang leh amah Lallula ngei pawhin hla hiala a lo chawi tawh, a Zopui khaw hmun sawi nana a lo hman anih avangin a khaw hmingah Samthang Zopui an ti ta niin a lang. Samthang din anih atanga Japan rallen kum 1940 thleng khan kohhranah chuan, ‘Samthang kohhran’ tih niin Sorkar-ah erawh chuan ‘Zopui’ tih a ni thung a. Zopui khua hmun dangah a awm ve avangin sorkar lehkha pawimawh te a kal sual ta fo a. Chuvang chuan sorkar leh khawtlang mipui te inbiakremna angin Zopui tih banin Samthang tih chauh chu khaw hming atan an hmang ta a. Chuta tang chuan Samthang tih hming hi tun thlengin a pu hlen ta a ni. Samthang khua hi State Capital Aizawl atanga khaw chhak lam kilometer 180 vela hlaa awm niin District Capital Champhai atang erawh chuan chhim lam kilometer 70 vela hla-ah a awm. Samthang khuaah hian in 200 vel awmin mihring 908(2011 census) an cheng a, Village Council Member 5 (Mipa 4 leh hmeichhia 1) leh Secretary 1 awmin khawtlang ro an rel mek a ni. Khawtlang eizawnna ber chu lo neih niin buh bakah sum chang thlai heng - Zikhlum, Samtawk leh Sawhthingte hi an ching nasa a. Heng an thlai chinte avang hian Mizoram mipui hriat an hlawh phah hle nghe nghe. Heng bakah hian sial an vulh tam hle bawk a, Mizoramah chuan se ngah pawl tak khua an ni bawk. Samthang khuaah hian sorkar deparment thil tam tak a awm lem lova. Horticultur Block Office awmna niin Block Horticulture Officer-in a thut a. Zirna lamah chuan Govt. Primary school 2, Govt. Middle School 1, Govt. High School 1 leh Presbyterian English School (Class- Nur-Class-VIII) pakhat a awm. Samthang khuaah hian Health sub-centre awmin thawktu Health worker 1 leh Nurse 1 an awm mek bawk. Samthang khua hi lianin upa lo mahse amah atang hian zoram khawvel huap mihring leh thil hlu dang tam tak a chhuak tawh a. Tun aia tam a chhuah theih nan a cheng mekten mawh kan phur tih hriaa theih tawp chhuah a tul hle mai. Samthang khua vul zel rawh se. Thu lakna thenkhatte:- 1. Liangkhaia Rev., Mizo Chanchin 2. Liandova (Dadova), Hmasang Pi Pute Chanchin 3. Vanchhunga, Lusei Leh A Vela Hnam Dangte Chanchin 4. Zokima Rev, Kairuma 5. Zawla K., Mizo Pi Pute leh an Thlahte Chanchin 6. Zatluanga, Mizo Chanchin 7. Samthang 2000 8. Pu Satinkapa, Kahhmun khuaa piang kawmna 9. Pu Thangvunga Pachuau, Pu Dotaia thian kawmna 10. Pu C.Rohmingthanga, Pi Tiali, Kahhmun khuaa cheng tupa kawmna Lalramchhana (talk) 04:15, 31 October 2022 (UTC)[reply]