Cabanas

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Cabanas.

Cabanas

Localización
43°25′18″N 8°09′50″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia da Coruña
Capital	Cabanas
Poboación
Poboación	3.300 (2023) (108,84 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade de Concellos da Comarca de Ferrol O Eume
Superficie	30,32 km²
Bañado por	Océano Atlántico
Comparte fronteira con	Pontedeume A Capela Monfero Fene
Organización política
• Alcalde	Germán Castrillón Permuy
Eleccións municipais en Cabanas
Identificador descritivo
Código postal	15621
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	15015
Páxina web	cabanas.gal

Cabanas é un concello da provincia da Coruña, pertencente á comarca do Eume. Segundo o IGE, en 2014 tiña 3.294 habitantes (3.346 en 2011). O xentilicio é cabanés.

Xeografía

Situación

O concello de Cabanas está situado na franxa costeira de Galiza, ao nordeste da provincia da Coruña. É o único concello incluído integramente na denominada ría de Ares. Enmarcado na comarca do Eume, limita ao norte e oeste co concello de Fene, ao leste co concello da Capela, e ao sur coa ría de Ares e cos concellos de Pontedeume e Monfero, dos que o separa o río Eume. A capital do concello está a 82 quilómetros de Santiago de Compostela, a 37 da Coruña e a 15 de Ferrol.

Orografía

A xeomorfoloxía defínese pola transición entre a franxa costeira e as superficies de achanzamento inferior, producindo unha superficie moi accidentada.

Na parte sur do concello a paisaxe, de oeste a leste, distínguese polas praias, acantilados e marisma nas parroquias de San Martiño de Porto e Cabanas, e o val do río Eume, amplo na parroquia de Irís, e angosto na de Soaserra, onde xa forma parte do canón do Eume.

Ao leste érguense as elevacións da Serra, que serven de límite co concello da Capela, e onde se achan as maiores elevacións do concello, sendo o pico da Aguia con 474 metros a maior altura.

O centro do concello está salpicado doutros contrafortes, entre as que destacan Punxeiro con 389 metros e o coto do Castro de 343 metros. A zona norte está formada por terras que descenden dos contrafortes centrais cara á ría de Ferrol. No oeste do concello elévanse pequenos outeiros que forman o límite natural coa parroquia fenesa de Limodre.

Hidrografía

O río principal é o Eume, que baña o sur do concello e fai de fronteira cos concellos de Monfero e Pontedeume. Ao leste, na parroquia de Soaserra encóntrase no canón do Eume, abríndose o val na parroquia de Irís, e formando pouco antes da súa desembocadura un amplo esteiro na parroquia de Cabanas. Agás algún curso rápido de auga que baixa polo canón, non posúe afluentes nas terras do concello.

Na parroquia de Santa Cruz do Salto nace o río Castro que baña esta parroquia e as de Laraxe e San Martiño de Porto, desembocando na ría de Ares no límite co concello de Fene.

As terras da parroquia de Regoela, no nordeste do concello, forman parte da conca do río Belelle, que nesta parte fai de límite co concello de Fene.

Demografía

Durante o século XX, a poboación de Cabanas sufriu todo tipo de tendencias. Logo dun período de estancamento ou crecemento feble durante o primeiro terzo, aumenta considerabelmente no terzo seguinte chegando a superar os 5.000 habitantes nos anos sesenta. Nas dúas décadas seguintes sofre un baixón espectacular, situándose en pouco máis de 3.000 habitantes en 1991. A partir deste ano experimenta un notábel aumento, aínda que non suficiente para recuperar a perda das décadas anteriores, situándose en 2012 en 3.299 habitantes.

No seguinte gráfico asociado á táboa que lle segue, apréciase a evolución comentada:

Evolución da poboación de: Cabanas desde 1900 ata 2020
1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2011	2020
3 322	3 447	3 443	3 584	4 100	4 380	5 014	5 001	3 500	3 074	3 292	3 346	3 274

En 2020 a distribución da poboación por tramos de idade era:

Censo total 2020	3 274 habitantes
Menores de 15 anos	321 (10 %)
Entre 15 e 64 anos	1 910 (58 %)
Maiores de 65 anos	1 043 (32 %)

Historia

Torque de San Martiño de Porto, castro das Modias. Actualmente no Museo Arqueolóxico e Histórico Castelo de Santo Antón.

Polo que respecta á Prehistoria, en Santa Cruz do Salto descubriuse un conxunto de petróglifos ao carón do conxunto tumulario neolítico do coto dos Golpes. No castro das Modias achouse un torque que foi adquirido pola Deputación da Coruña en 1868, consérvase actualmente no Museo Arqueolóxico e Histórico Castelo de Santo Antón. Na Antigüidade Tardía o territorio preséntase adscrito á diocese de Bretoña no parroquial suevo do século VI e Laraxe rexístrase na doazón de Odoario a Santa María de Lugo no século VIII.

No remate da Alta Idade Media, a terra ao norte do río Eume denomínase por primeira vez como Bezoucos e en 936 Santa Cruz do Salto e Soaserra forman parte da doazón de San Rosendo ao mosteiro de Caaveiro. Por volta do século XI, a documentación notarial acredita posesións de Pedro Froilaz, conde de Traba, en Porto, Laraxe e Irís. Desde 1117, Regoela constitúe un couto redondo dependente do mosteiro de San Martiño de Xubia, a través dunha doazón de Afonso VII. Este cenobio afórallo posteriormente a Alonso de Parga, que transmite o foro aos seus descendentes. Asemade, o Couto de Porto pertence en 1156 ao bispado de Mondoñedo, probablemente por doazón da casa de Traba, e no século XV é arrendado aos condes de Andrade, que antes se chamaron a Laraxe.

A vila de Cabanas documéntase no Tombo de Caaveiro no ano 1175, como vila no Couto de Irís. Mediante doazón, Fernando III incorpora Irís ao Couto de Caaveiro no 1238 e , en substitución da Capela, a vila de Cabanas convértese na sede prioral e administrativa de Caaveiro no século XV.

Na Idade Moderna, o territorio municipal divídese entre o priorato de Caaveiro, por unha banda, e pola outra os condes de Lemos logo demarcación de Pontedeume. Antes de extinguirse a sede administrativa do antigo couto en 1835, constitúese o concello constitucional de Porto entre 1821 e 1822. En 1846 o Concello de Cabanas aglutina as sete parroquias actuais e a parroquia de Caaveiro, que acabará por pasar á Capela en 1925.

No ámbito xudicial, o territorio repártese entre as xurisdicións priorais e a nobiliaria ata que en 1820 as parroquias actuais máis Caaveiro aparecen incluídas dentro do partido de Pontedeume, en que permanecen ata 1867. Tras un breve período de tempo na xurisdición de Ferrol, volven pertencer a Pontedeume ata que, en 1965, definitivamente o Concello de Cabanas pasa á xurisdición de Ferrol.

Cultura

Patrimonio

Patrimonio arqueolóxico

A cultura megalítica está representada por 29 túmulos distribuídos na zona centro-oriental de Cabanas, destaca a necrópole do coto dos Golpes e coto de Punxeiro, con 21 monumentos funerarios. Tamén hai manifestacións da cultura castrexa reflectidas en tres castros: o castro de Piñeiros, en Regoela; o coto do Castro, en Irís, e o castro das Modias, en San Martiño de Porto.

Patrimonio arquitéctonico

Cruceiro do Areal, situado actualmente no Campo do Oito.

En canto á arquitectura relixiosa, destaca a igrexa parroquial de San Martiño de Porto, que aparece citada en distintos documentos dende o século XV e a capela de Riobó, que é de estilo renacentista. Nela hai restos dun altar barroco en madeira policromada. No adro da igrexa de San Mamede de Laraxe localízase a Pía de San Mamede, á que se lle atribúe un carácter máxico porque sempre ten auga e nunca esgota o seu manancial nin en épocas de seca. A capela do Bo Xesús, no Pudrical, en San Martiño de Porto, é unha pequena igrexa de estilo barroco fundada no ano 1771. Tamén hai constancia documental sobre a existencia de varias capelas desaparecidas. Os cruceiros adoitan situarse en cruzamentos de camiños, en adros de igrexas ou en lugares aos que se lles supón certo carácter máxico. En Cabanas hai catro cruceiros, entre os que destaca o do Areal que presenta como elemento decorativo unha flor con catro puntas.

No municipio tamén hai numerosos pazos, coma o de Fraián, en San Martiño de Porto; o pazo de Riobó, na vila de Cabanas ou o de Caaveiro que conserva o escudo do Real Padroado de Caaveiro cunha inscrición que di que foi reedificado entre os anos 1742 e 1748. En relación coa ponte dos Andrade, a lenda conta que foi construída nunha soa noite por unha aposta co demo, quen, por non colocar a derradeira pedra antes de romper o día, non puido cobrar o prezo da aposta. Esta obra, levantada a expensas de Fernán Pérez de Andrade, foi considerada como a máis grande de Europa na súa clase.

As construcións populares están representadas polos numerosos hórreos, cabazos, muíños, lagares e fontes. Destacan entre os máis de 200 hórreos que se localizan no municipio: o do Pazo de Riobó, o de Fraián e o de Xavariz. Os cabazos constrúense nas parroquias de Regoela e Soaserra, para almacenar gran en épocas de boas colleitas cando os hórreos son insuficientes. O concello de Cabanas conserva restos de preto de medio centenar de muíños, dos que aínda funcionan polo menos unha ducia. Todos son hidráulicos e só un é mixto, de mareas e río, está situado na desembocadura do río Castro. A tradición do viño conservouse neste territorio fundamentalmente nas parroquias de Irís e Cabanas.

Patrimonio natural

Localizados nun fondo da ría están o piñeiral e a praia da Madalena, que, cun proceso de regulación urbanística, son un exemplo único na nosa xeografía litoral. As súas características naturais, as súas augas tranquilas, a calidade da area e o seu extenso e frondoso piñeiral vense complementados cuns servizos excelentes (fontes, mesas e asentos rústicos, grelladas etc), ademais da ampla oferta en restauración e aloxamento hoteleiro que se brinda no propio concello.

A praia de Chamoso está nunha costa acantilada á que se accede por unha pista situada fronte á igrexa de San Martiño de Porto e ofrece outra alternativa ao bulicio da primeira.

Xa cara ao interior, as fragas do Eume constitúen un espazo natural destacable, considerado como "o bosque atlántico costeiro máis importante e mellor conservado de Europa". Existen máis de 20 especies de árbores e máis de 100 especies de fungos e 250 de liques.

Festas e celebracións

Hai constancia dalgunhas festas de carácter ecoloxista celebradas antano, como a Festa da Árbore o día 19 de marzo de 1914 e que hoxe continúa no Día do Ambiente cando se plantan árbores tanto de doazóns oficiais coma de particulares. A popular romaría de santa Marta ten lugar, dende a súa recuperación en 1990, no piñeiral da Madalena, o domingo posterior ao 29 de xullo. As sete parroquias de Cabanas festexan anualmente os seus patróns con comidas familiares, gaitas, bailes e verbenas nocturnas:

• San Vicente en Regoela, o 22 de xaneiro.
• Santa Cruz en Salto, o 3 e 4 de maio.
• San Lourenzo en Laraxe, os días 10, 11 e 12 de agosto.
• San Martiño de Porto, o 11 e 12 de novembro.
• Santo Andrés en Cabanas, o 30 de novembro e 1 de decembro.
• Santa Eulalia en Soaserra, o 10 de decembro.
• Santo Estevo en Irís, o 26 de decembro.

Infraestruturas

Infraestruturas de transporte

A principal vía de comunicación que atravesa o concello é a autoestrada do Atlántico AP-9 que ten dúas saídas en Cabanas, unha a carón do río Eume e outra no polígono industrial de Vilar do Colo.

Séguelle en importancia a estrada nacional 651 (antigo ramal Betanzos-Ferrol da nacional VI). Do cruzamento de Cardeita parten a estrada AC-122 en dirección a Limodre, que comunica con Redes, Ares e Mugardos; e a AG-564 ata Goente, comunicando coas Pontes de García Rodríguez.

A liña ferroviaria Betanzos-Ferrol pasa polo concello, posuíndo unha estación no lugar do Areal. Está proxectada unha estación da futura liña do AVE A Coruña-Ferrol.

Infraestruturas portuarias

Existe un pequeno punto de atraque preto da desembocadura do río Eume, no lugar do Campo do Oito. A praia da Madalena, na súa punta norte, fai de atracadoiro natural.

Infraestruturas industriais

Os concellos de Cabanas e Fene comparten o polígono industrial de Vilar do Colo, en terras de Laraxe (Cabanas) e Maniños e Barallobre (Fene).

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Cabanas.

Véxase tamén: Galería de imaxes da praia da Madalena.

• 
  Desembocadura do río Eume. A ponte que se observa na imaxe comunica o concello de Cabanas co de Pontedeume
• 
  Ponte sobre o Río Eume. Ó fondo, Cabanas
• 
  Praia da Madalena
• 
  Piñeiral á beira da praia da Madalena

Lugares de Cabanas

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Cabanas vexa: Lugares de Cabanas.

Véxase tamén

• Cabanas en OpenStreetMap.