Wierzchosława nowogrodzka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Wierzchosława Nowogrodzka)
Wierzchosława
ilustracja
księżna mazowiecka
Okres

od 1138
do po 1160

Jako żona

Bolesława Kędzierzawego

Następczyni

Maria

księżna polska (dzielnicy senioralnej)
Okres

od 1146
do po 1160

Jako żona

Bolesława Kędzierzawego

Poprzedniczka

Agnieszka austriacka

Następczyni

Maria

księżna śląska
Okres

od 1146
do po 1160

Jako żona

Bolesława Kędzierzawego

Poprzedniczka

Agnieszka austriacka

Następczyni

Krystyna

Dane biograficzne
Dynastia

Rurykowicze

Data urodzenia

ok. 1125

Data śmierci

15 marca po 1160

Ojciec

Wsiewołod I Mścisławicz Gabriel

Matka

N.N córka Mikołaja Światoszy

Mąż

Bolesław Kędzierzawy

Dzieci

Leszek,
Bolesław,
Wierzchosława (?),
N.N córka (?)

Wierzchosława (Anastazja) (ur. ok. 1125 zm. 15 marca między 1158 a 1166) – jedyna córka księcia nowogrodzkiego Wsiewołoda Mścisławowicza. Od 1136 lub 1137 żona Bolesława Kędzierzawego, syna polskiego księcia Bolesława Krzywoustego. Zabytkiem związanym z jej osobą jest tzw. Ewangeliarz księżnej Anastazji (od greckiego bądź łacińskiego odpowiednika jej imienia).

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]

Wierzchosława była jedyną córką księcia nowogrodzkiego Wsiewołoda Mścisławowicza i nieznanej z imienia córki Światosława II Mikołaja. Była najprawdopodobniej najmłodsza z rodzeństwa. Miała dwóch braci: Iwana i Włodzimierza. W 1136 lub 1137 najprowdopodobniej jeszcze za życia swego ojca poślubiła księcia Bolesława Kędzierzawego, syna księcia polskiego Bolesława Krzywoustego. W tym samym czasie jej brat Włodzimierz poślubił siostrę jej męża Ryksę. Obydwa małżeństwa zostały zawarte najpewniej z inicjatywy Salomei, drugiej żony Krzywoustego, pragnącej w ten sposób wzmocnić pozycję swoich dzieci. W 1138, po śmierci Bolesława Krzywoustego, Wierzchosława została księżną mazowiecką.

Władczyni Mazowsza i Krakowa[edytuj | edytuj kod]

W 1141 księżna towarzyszyła mężowi w wiecu w Łęczycy zwołanym z inicjatywy jej teściowej księżnej-wdowy Salomei. W 1146 po wygnaniu z Polski Władysława, przyrodniego brata jej męża, Wierzchosława została księżną krakowską. Jan Długosz twierdził, że zmarła w połogu po urodzeniu drugiego syna Leszka w 1158; obecnie jednak zarówno urodziny Leszka jak i zgon Wierzchosławy datuje się raczej na początek lat 60. XII wieku, a przekaz o śmierci w połogu uznaje za niepotwierdzony[1]. Z pewnością zmarła przed 1167, gdyż 31 grudnia 1167 wspomniana została niejaka Maria jako druga żona Bolesława IV. Wierzchosława została pochowana najprawdopodobniej obok męża w katedrze płockiej.

Ewangeliarz księżnej Anastazji[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Ewangeliarz Anastazji.

Po śmierci Wierzchosławy jej mąż, upamiętniając ją, darował czerwińskiemu klasztorowi oprawiony w srebro ewangeliarz, nazwany Ewangeliarzem Anastazji. Anastazja było najpewniej łacińskim lub greckim odpowiednikiem jej imienia, gdyż tym imieniem nazywał ją Długosz, a przekaz ten znajduje potwierdzenie w zachowanym materiale numizmatycznym (mimo że Długosz błędnie określił zarówno jej filiację, jak i datę ślubu z Bolesławem). Ewangeliarz powstał prawdopodobnie około 1160.

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Małżeństwo i potomstwo[edytuj | edytuj kod]

Wierzchosława z małżeństwa z Kędzierzawym doczekała się co najmniej dwóch synów Bolesława (ur. ok. 1150, zm. 1172) i Leszka (ur. ok. 1160, zm. 1186), który po śmierci ojca objął władzę w księstwie mazowieckim. Starsza literatura przypisywała młodszego syna drugiej żonie Bolesława, Marii. Jednak po odkryciu monet Leszka, w których nazywa siebie synem Anastazji, pogląd ten okazał się nietrafny.

Być może córką Bolesława Kędzierzawego i Wierzchosławy nowogrodzkiej była także niejaka Wierzchosława, mniszka strzelneńska, zmarła po 1213. Jej filiacja jest jednak przedmiotem kontrowersji wśród badaczy i większość z nich za Oswaldem Balzerem uznaje ją za córkę Bolesława Mieszkowica (1159–1195), księcia kujawskiego i syna Mieszka Starego. Ponadto w literaturze wymienia się także nieznaną z imienia córkę (NN), która jakoby poślubiła ok. 1173 księcia drohiczyńskiego Wasylka i żyła jeszcze na przełomie lat 70. i 80. XII wieku[2]. Jednakże jedynym źródłem poświadczającym jej istnienie jest rzekomo zaginiony tzw. "Latopis Połocki", znany jedynie z osiemnastowiecznego przekazu rosyjskiego historyka Wasilija Tatiszczewa zawartego w jego pracy Historia Rosji od czasów najdawniejszych. Najnowsze badania nad pracą Tatiszczewa kwestionują jednak istnienie "Latopisu Połockiego" a cały fragment dzieła Tatiszczewa dotyczący rzekomego księcia drohiczyńskiego Wasylka (i jego polskiej żony) uznają za niewiarygodny[3].

Genealogia[edytuj | edytuj kod]

Mścisław I Harald
ur. II 1076
zm. 15 IV 1132
Krystyna
ur. ?
zm. 18 I 1120
Światosław II Mikołaj
ur. ?
zm. 15 II 1164
NN
ur. ?
zm. ?
         
     
  Wsiewołod Mścisławowicz
ur. ?
zm. 11 II 1136 lub 1137
NN
ur. ?
zm. ?
     
   

Bolesław IV Kędzierzawy
ur. ok. 1122
zm. 5 I 1173
OO   w okr. 1136–1137
Wierzchosława nowogrodzka
(ur. 1125, zm. 15 marca ok. 1162)
                   
               
Leszek
ur. ok. 1160
zm. 1186
 
Bolesław Bolesławowic
ur. ok. 1150
zm. 1172
 

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Borys Paszkiewicz broni jednak wersji podanej przez Długosza.
  2. Biniaś-Szkopek, s. 96-106. Odnośnie do Wierzchosławy ze Strzelna, Biniaś-Szkopek uznaje ją za córkę Bolesława IV Kędzierzawego i Wierzchosławy-Anastazji. Jednakże jej argument dotyczący kryterium imionowego nie jest do końca trafny, gdyż imię Wierzchosława nosiła także siostra (przyrodnia?) Bolesława Mieszkowica.
  3. Adrian Jusupowić, Tak zwany "Latopis Połocki" w przekazie Wasilija Tatiščewa. Rola Drohiczyna w kontaktach polsko-ruskich drugiej połowy XII wieku, Studia Źródłoznawcze 45 (2007), s. 15-32; Dariusz Dąbrowski, Genealogia Mścisławowiczów, Kraków 2008, s. 707-715. Wnioski Jusupowicia i Dąbrowskiego zaakceptował Józef Dobosz: Kazimierz II Sprawiedliwy. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011, s. 127-128. ISBN 978-83-7177-782-0.. Biniaś-Szkopek, choć odnotowuje wątpliwości co do przekazu Tatiszczewa, samą wzmiankę o córce Bolesława Kędzierzawego zdaje się uznawać za wiarygodną.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Balzer O., Genealogia Piastów. wyd. II. Kraków 2005.
  • Spórna M., Wierzbicki P. Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego. Kraków, 2003.
  • Temat: Polska, Skarby kultury. Katowice, 2004.
  • Magdalena Biniaś-Szkopek: Bolesław IV Kędzierzawy - książę Mazowsza i princeps. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009. ISBN 978-83-7177-603-8.
  • Borys Paszkiewicz, O matce Lestka Bolesławica i początkach mennictwa mazowieckiego, „Przegląd Historyczny”, T. 92 (2001).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]